Arşivde neler var?

Bu arşiv Robert Kolej, Amerikan Kız Koleji ve Boğaziçi Üniversitesi’ne ait farklı arşiv ve kütüphanelerde bulunan yayımlanmış ve yayımlanmamış yazılı ve görsel malzemeleri bir araya getiriyor. Koleksiyon mevcut haliyle Columbia Üniversitesi Robert Kolej ve Amerikan Kız Koleji Arşivi, Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivleri ve basılı kaynaklar olmak üzere 4 ana bölümden oluşuyor. Uzun tarihsel geçmişleri, geniş bir coğrafyadaki etkileri ve iç içe geçmiş tarihleri ile halen yaşayan bu üç kurumun arşivlerini bir araya getirmenin zorluğu düşünüldüğünde, bu koleksiyonun halen inşa aşamasında olduğu ve gelecekte sürekli eklemelerle büyüyeceği vurgulanmalıdır.

• Bugün Robert Kolej’in en kapsamlı ve sistematik arşivleri New York’ta Columbia Üniversitesi Nadir Eserler ve Yazmalar Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Boğaziçi Üniversitesi Rektörlüğü’nün Robert Kolej Mütevelli Heyeti’ne bu arşivin dijital bir kopyasının Boğaziçi Üniversitesi’ne kazandırılması konusunda yaptığı başvuru olumlu karşılanmış, 20 Aralık 2013 tarihinde imzalanan bir protokolle Boğaziçi Üniversitesi’nin kuruluş tarihi olan 10 Eylül 1971 tarihine kadar olan belgelerin dijital kopyalarının alınması hususu resmiyet kazanmış, 2016 yılında bu arşiv üniversitemize kazandırılmıştır.

  1850’li yıllardan 10 Eylül 1971 tarihine kadar uzanan bir dönemi kapsayan bu arşiv Robert Kolej ve Amerikan Kız Koleji ile ilgili 150.000’in üzerinde belgeyi içeriyor. Koleksiyonda doğrudan iki okula ait arşiv malzemesinin yanı sıra, Cyrus Hamlin, Christopher R. Robert, George Washburn, Caleb Gates, Mary Mills Patrick ve Caroline Borden gibi Robert Kolej ve Amerikan Kız Koleji’nin önemli isimlerine ait kişisel belgeler de yer alıyor. Cyrus Hamlin’e ait ilk belgeler 1830’lu yıllara kadar giderken, eski iş arkadaşları ve öğrencileriyle bağlarını koparmayan Caleb Gates ve Mary Mills Patrick gibi bazı önemli isimlere ait belgeler ise bu şahısların emeklilik yıllarına kadar uzanıyor. Bu koleksiyonda yer alan belgelerin önemli bir bölümü İstanbul ve New York merkezli üretilmiş olup, doğrudan bu iki kolejin idari, mali ve eğitim meselelerinin yanı sıra, güncel siyasi konular hakkında da son derece ayrıntılı gözlem ve yorumlar içermekteler. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan iki dünya savaşına, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki milliyetçi ve ayrılıkçı hareketlerin yükselişinden Cumhuriyet’in modernleşme politikalarına kadar birçok önemli konuda yorumlar içeren bu belgeler, geç Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye hakkında da önemli tarihsel kaynaklar oluşturuyorlar. Kolej yöneticilerinin Avrupa ve Ortadoğu’ya yaptıkları ziyaretlere ilişkin raporlar ve iki kolejin sosyal yaşamına dair fotoğraflar bu arşivi zenginleştiriyor.

• Robert Kolej, yetiştirdiği mezunlarıyla Osmanlı İmparatorluğu’nun içinden doğmuş onlarca ulus devletin oluşumunda etki bırakmıştır. Bu bağlamda, 20. yüzyılda Bulgaristan’ın siyasi ve kültürel dönüşümündeki yeri kıyaslanamaz derecede önemli ve köklüdür. Bulgar öğrenciler, 1870’lerden 1890 yılına kadar okulun en büyük öğrenci grubunu oluşturmuş; mezunlar arasından Bulgaristan’a 2 başbakan, 12 bakan, onlarca milletvekili, yüzlerce aydın, yazar ve düşünür çıkmıştır. Ülke bağımsızlığını kazandıktan sonra Avrupa ve dünya ile siyasi ve kültürel bağlarını yeniden tanımlayan bir siyasetçi ve aydın kuşağının yetişmesine öncülük etmiş Robert Kolej’e ve daha az sayıda Amerikan Kız Koleji’ne ait arşiv belgeleri, bugün Bulgaristan Devlet Arşivleri ve Bulgaristan Milli Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Boğaziçi Üniversitesi’ne getirilmiş olan bu belgelerde Kolej’de okuyan Bulgar öğrencilerin yalnız öğrencilik dönemlerinde değil mezuniyetleri sonrasında da okulla kopmayan bağlarının izlerini sürmek mümkün.

• İstanbul’da Başbakanlık Osmanlı Arşivleri ve Ankara’da Cumhuriyet Arşivleri’nde bulunan Robert Kolej, Amerikan Kız Koleji ve Boğaziçi Üniversitesi hakkında arşiv malzemeleri toplanmış, dijital ortama aktarımı yapılmış ve tasnif edilmiştir. Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivleri’nden yaklaşık 600 dosya içeriği temin edilmiştir.

  Robert Kolej’in 1850’li yıllarda kuruluş döneminden başlayarak, hükümet yetkilileriyle yöneticileri arasındaki yazışmalar, her iki kolejde uygulanacak eğitim ile ilgili nizamnameler, hoca ve öğrencilerin seyahat, oturma ve araştırma izinleriyle ilgili belgeler, sınav kâğıtlarından siyasi faaliyetlere kadar öğrenciler hakkında kayıtlar, istihbarat bilgileri ve zaptiye olayları ile Robert Kolej’in Boğaziçi Üniversitesi’ne dönüşümü bu koleksiyonda yer alan çok sayıda belgenin içerdiği konulardan yalnızca birkaçını oluşturuyor.

• Bu üç arşivin yanı sıra, ulusal ve uluslararası basın-yayın organlarında Robert Kolej, Amerikan Kız Koleji ve Boğaziçi Üniversitesi hakkında çıkmış haber ve denemeler, ayrıca bu üç kurumun tarihi üzerine yapılmış olan akademik çalışmalar, araştırmacıların hizmetine sunulmak üzere bir araya getiriliyor. Projenin bu aşamasında Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi gazeteleri yanında New York Times ve National Geographic gibi uluslararası gazete ve dergilerde çıkan haber ve yorumlar derlenmekte ve dijital kopyaları alınmaktadır. Öte yandan Robert Kolej, Boğaziçi Üniversitesi ve daha genel anlamda Osmanlı ve Türkiye eğitim tarihi hakkında yazılmış kitap, anı, makale ve tezler de araştırmacıların hizmetine sunulmak üzere bir araya getiriliyor.